"Sala Samobójców", czyli o tym, że Nick to z pewnością nie imię

Są takie filmy, których boję się oglądać. Doceń, drogi Czytelniku, moją szczerość. Strach ów ma swoje źródła na wielu poziomach. To, przede wszystkim, lęk przed weryfikacją pewnych wyobrażeń. Lubimy się okłamywać. Lubimy wierzyć, w piękne kłamstwa. Na tym polega potęga i magia filmu i na tym polegał też mój strach przed oglądnięciem Sali Samobójców. Chciałem wierzyć w zachwyty krytyków, widzów, w coraz powszechniejszą opinię, że jest możliwy, ba!, że wreszcie powstał prawdziwie „nie-polski” polski film. Wierzyłem po cichu, nieśmiało… Wierzyłem gdy film miał premierę, gdy był pokazywany w panoramie na Berlinale, wierzyłem gdy nie dostał w Gdyni złotego, a dostał Srebrnego Lwa… Aż w końcu Sala Samobójców pojawiła się na DVD…
Zaczyna się. Operowa aria, dopieszczony obrazek, nieoczywiste kolory, wyraziste kostiumy, make-up, kamera fruwa majestatycznie umocowana na kranie – wygląda to bardzo „nie-polsko”, ale z drugiej strony trochę siłowo, topornie. Krótkie sceny ekspozycyjne o bohaterach. Czyżby polski film miał się rozpocząć, tak jak Arystoteles nakazał? Niby-nowoczesne, ale w każdej coś zgrzyta. W każdej postać zostaje umieszczona w jakiejś przerysowanej kliszy. Ojciec (Krzysztof Pieczyński) używa bezbarwnej szminki, ale nosi przy tym spluwę, Matka (Agata Kulesza) jest zupełnym zwierzęciem biznesowym, szefową w jakimś domu mediowym/modowym gdzieś na ostatnim piętrze najwyższego wieżowca w mieście. Wreszcie syn – Dominiki (Jakub Gierszał), który wygląda jak przeniesiony żywcem z folderu „h&m” czy innego „c&a” (nie znam się na modzie, ale chyba rozumiesz, drogi Czytelniku, o co chodzi?). Przy tym entourage’u jest arogancki, skrajnie pewny siebie, zakompleksiony, grubiański, nadwrażliwy (no wszystkim jest, to bohater totalny, zawierający w sobie ot tak, każdą dostępną emocję). Reżyser – Jan Komasa operuje wizualnym skrótem, ale nie umie stworzyć spójnego, wiarygodnego i ciekawego portretu swoich bohaterów. Otrzymujemy garść stereotypów, które z każdą, kolejną sceną będą coraz mniej spójne, a ich płytkość coraz bardziej widoczna. Komasa niby próbuje operować niuansem, ale wszystko sprowadza się do tego, że rodzice są tak zapracowani, że zaniedbują swojego, skrajnie wrażliwego syna. Postaci wpadają w jakieś krańcowe stany emocjonalne, ale nie pomaga im fabuła, która nie przedstawia logicznego ich rozwoju.

Konflikt jest w dużej mierze wirtualny i fatalnie rozmieszczony w sensie dramaturgicznym. Komasa realny dramat przenosi do świata wirtualnego, co samo w sobie mogłoby stanowić ciekawą personifikację. Zamiast pozostać jednak przy metaforze, zagubiony we własnej opowieści, wprowadza deus ex machina postać w różowych włosach (irytująco-skrzekliwa Roma Gąsiorowska). To jakiś wirtualny byt, cyber-kusicielka, postać całkiem zmyślona i niewiarygodna, w plastikowej masce, z jakimś tatuażem na twarzy, która z każdą kolejną sceną nabiera coraz bardziej realnych predyspozycji. Zamiast skupić się na analizie problemu głównego bohatera, poznajemy równolegle jakąś siłę sprawczą całego zamieszania, która pełni niejasną dramaturgicznie funkcję. A główny bohater – Dominik zostaje zmarginalizowany do płytkiego schematu – „nikt mnie nie rozumie, dam się wciągnąć w cyber relacje – tam mnie zrozumieją”. Twórcy krzyczą już z materiałów promocyjnych „Nick to nie imię”. No przecież, że nie. Dominik (tak jak W-ojciec-H w Pręgach) to Dom-i-nik, rozumiecie? –nik = Nick, a nick to nie imię – wszystko już jasne?

A wracając do wykreowanego cyfrowego świata w filmie, to jeśli, drogi Czytelniku, bawiłeś się w Second Life, czyli najbardziej popularne wirtualne doświadczenie cyber-życia wiesz, że technologicznie świat nakreślony w Sali Samobójców nie istnieje. Życie w cyber przestrzeni nie jest tak kolorowe i atrakcyjne. Jest bardziej pikselowate, siermiężne, z zacinającą się grafiką i łamiącymi się teksturami. Nie jest łatwo uwierzyć w baśniowe pomysły Komasy. Świat, o jakim opowiada, po prostu nie istnieje zarówno w jednym jak i drugim wymiarze. Z groteskowo wysmakowanych obrazów nie wynika nic co niosłoby z sobą poznawczo interesującą emocje.

Do Sali Samobójców podchodziłem z dużą dawką empatii – naprawdę chciałem, naprawdę próbowałem. Nigdy nie chodziłem do gimnazjum, nigdy nie chodziłem do prywatnych szkół. Chciałem poznać nieznany świat. Wybrać się w podróż z nieznanymi mi bohaterami. Zamiast tego otrzymałem garść zgranych banałów. Nie dowiedziałem się niczego, o czym średnio bystry człowiek, już by nie wiedział. I o co tyle hałasu? Że zdjęcia ostre, poprawnie naświetlone i do tego jeszcze pokolorowane? Że kostiumy i make-up? Że animacja? Nie trzeba wytrawnego oglądacza, by te wszystkie błyskotki zdefiniować jako przerost formy nad treścią. Oglądałem i miałem cholernie smutne i dojmujące wrażenie intelektualnej i emocjonalnej pustki. Tak jakby Jan Komasa krzyczał do mnie z każdym kolejnym kadrem – „Patrz, jakiego mam świetnego showreela (dla niewtajemniczonych, to próbka umiejętności warsztatowych skompilowana w atrakcyjnej, krótkiej formie zwykle z muzyką, taki trochę teledysk)! Patrz, jak umiem kręcić! I tak umiem! I tak też umiem! I z animacją sobie radzę! I pod muzykę umiem nakręcić! I lirycznie! I nostalgicznie! Nowy operator telefonii komórkowej! Jogurt! Podpaska! Przyprawa do zup! Nie ma reklamy, jakiej bym nie nakręcił!”

Przed seansem chciałem napisać, że warto. Teraz waham się, czy można? Pewnie można, ale jeśli do tej pory, drogi Czytelniku, wytrzymałeś bez Sali Samobójców, to możesz śmiało oszczędzić sobie rozczarowania:

oj, lepiej nie

Sala Samobójców, reż. J. Komasa, Polska 2011